Umowa wspólników (shareholders agreement) w startupie 

Jesteście founderami startupu, założyliście spółkę i zastanawiacie się czy od strony prawnej zrobiliście już wszystko? A może jesteście założycielami startupu na etapie przed założeniem spółki i zastanawiacie się jak ułożyć relacje pomiędzy sobą?

Przygotowaliśmy dla Was praktyczny przewodnik po najistotniejszym dokumencie, który powinien zostać uzgodniony pomiędzy founderami zanim wszyscy zaangażują się w kilkuletnią, intensywną pracę nad startupem. Umowa wspólników, czy też shareholders agreement to podstawowy dokument, który będzie regulował zasady współpracy pomiędzy założycielami przez kilka kolejnych lat współpracy nad projektem.

Czemu to jest istotne?

Budowa startupu to najczęściej proces przewidziany na wiele lat, wymagający zaangażowania intelektualnego i finansowego całego zespołu. Tymczasem, bardzo często spotykamy się z tym, że założyciele startupu zakładają najprostszą wersję spółki z ograniczoną odpowiedzialnością albo prostą spółkę akcyjną przez s24.

Czy jest to wystarczające? Nawet w idealnym świecie byłoby o to niezwykle trudno.

Podając prosty przykład, załóżmy, że mamy kilku founderów,, którzy objęli udziały albo akcje w spółce według uzgodnionej proporcji. W pozostałym zakresie funkcjonowanie spółki reguluje bardzo ogólny wzór umowy spółki przewidziany w s24. Minęło 6 miesięcy wspólnej pracy i inwestycji w startup.

I zaczynają się pojawiać pierwsze kwestie do rozwiązania pomiędzy wspólnikami.

Co ma się wydarzyć jeżeli jeden z founderów przyjmie propozycję świetnego stanowiska w innym miejscu albo dołączy do innego zespołu budującego startup? Albo, co ma się wydarzyć jeżeli jeden z założycieli straci zainteresowanie projektem albo po prostu nie będzie dowoził swojej części? Co ma się wydarzyć, jeżeli pojawi się inwestor ale założyciele nie będą zgodni co do warunków na jakich inwestor powinien wejść do spółki? Jak rozwiązać sytuację, gdzie wspólnicy nawzajem blokują swoje decyzje zagrażając rozwojowi startupu?

To tylko kilka podstawowych kwestii, które powinny zostać uregulowane w umowie wspólników, a następnie w umowie spółki.

Poniżej znajdziecie wybrane najistotniejsze kwestie, które standardowo są regulowane w umowach wspólników. Nie jest to lista zamknięta. W zależności od startupu, rynku, sytuacji osobistej czy majątkowej założycieli, istotnych kwestii do uzgodnienia może być dużo więcej. Potraktujcie więc poniższą listę jako materiał do dalszych przemyśleń.

Podział udziałów i wkład wspólników

Należy jasno określić, jakie udziały posiada każdy wspólnik oraz jakie zasoby (finansowe, rzeczowe, know-how) wnosi do startupu. Istotne jest także określenie, jakie zadania spoczywają na poszczególnych wspólnikach (tj. co poszczególni founderzy mają dowieźć i w jakim terminie).

Należy także uwzględnić mechanizmy zmiany struktury udziałów w przyszłości uwzględniające zakres w jakim poszczególni założyciele „dowożą” swoją część obowiązków (albo ich nie dowożą).

Wynagrodzenie założycieli

Jeżeli w startupie pojawi się zewnętrzne finansowanie (inwestor lub grant ze środków publicznych), może pojawić się myśl o wypłacie wynagrodzeń za pracę z projektem. To może być drażliwy temat zwłaszcza w przypadku założycieli o różnym statusie majątkowym.

Wyłączność pracy nad startupem

Warto uzgodnić czy founderzy pracują wyłącznie nad jednym startupem, czy też jest to dodatek do stałej pracy w innym miejscu. A może część lub wszyscy założyciele są seryjnymi przedsiębiorcami? Jeżeli brak jest wyłączności, warto uzgodnić zaangażowanie czasowe każdego z założycieli i sankcje za nieprzestrzeganie uzgodnień.

Zasady podejmowania decyzji

W umowie należy określić mechanizmy podejmowania decyzji. Dotyczy to zarówno bieżących kwestii operacyjnych, jak również kwestii kluczowych np. sprzedaż udziałów (exit) czy też wejścia inwestora. Trudno o gorszą wizytówkę startupu niż founderzy spierający się między sobą o to, czy (ewentualnie na jakich warunkach) chcą sprzedać biznes albo przyjąć inwestora.

Mechanizmy rozwiązywania sporów

Równie istotną kwestią są mechanizmy rozwiązywania sporów. Umowa wspólników powinna regulować kwestię  tego, co się wydarzy jeżeli wspólnicy nie będą w stanie podjąć decyzji blokując się nawzajem (tzw. deadlock). Najczęściej umowy wspólników zawierają postanowienia obejmujące mediację, arbitraż czy określone procedury głosowania. W praktyce, najbardziej skuteczny jest mechanizm wykupienia udziałów / akcji jednego ze wspólników będących w sporze.

Zasady wyjścia ze spółki

Każdy startup może stanąć przed sytuacją, w której jeden z wspólników chce odejść. Umowa powinna przewidywać procedury wyjścia, np. prawo pierwszeństwa zakupu udziałów przez pozostałych wspólników czy ustalenie ceny wykupu.

Zasady przyjmowania nowych wspólników

Jeśli startup planuje rozwój i przyjmowanie nowych wspólników, warto ustalić procedury i warunki, jakie muszą oni spełnić. Z tej perspektywy istotne jest również uzgodnienie pomiędzy wspólnikami czy planują wprowadzenie planów motywacyjnych (tzw. ESOP) przewidujących przydzielenie akcji startupu pracownikom, którzy dołączą na wczesnym etapie rozwoju startupu.

„Pasażerowie na gapę”

Budowa startupu opiera się na bezpośrednim zaangażowaniu wszystkich wspólników. Ma to znaczenie zarówno z perspektywy wspólnego osiągania celów biznesowych, ale również podejmowania kluczowych decyzji (sprzedaż udziałów, wejście inwestora).

Przy braku odpowiedniego mechanizmu w umowie wspólników, founder, który otrzyma udziały albo akcje przy założeniu spółki, pozostanie wspólnikiem spółki i tym samym pośrednio właścicielem wypracowanej własności intelektualnej, niezależnie od jakiegokolwiek wkładu pracy czy środków po rejestracji spółki.

Pasażerem na gapę może być też były małżonek jednego z założycieli, który otrzyma udziały/akcje w wyniku podziału majątku małżeńskiego czy też spadkobiercy.

Zabezpieczenie przed nieuczciwą konkurencją

Warto uwzględnić klauzule zakazujące wspólnikom prowadzenia konkurencyjnej działalności oraz określić sankcje za naruszenie tych postanowień. Dochodzenie odszkodowania na zasadach ogólnych, w ramach standardowej drogi sądowej najczęściej będzie absolutnie niewystarczające.

Ochrona własności intelektualnej

Startupy często opierają się na unikalnej technologii czy innowacyjnym pomyśle. Umowa powinna precyzować, kto jest właścicielem praw własności intelektualnej i jak będą one wykorzystywane.

Podział zysków i strat

Określenie zasad podziału zysków oraz pokrywania strat zapobiega przyszłym konfliktom. Warto ustalić, czy zyski będą reinwestowane, czy wypłacane wspólnikom.

Kiedy należy uzgodnić warunki umowy wspólników?

Teoretycznie, dopóki wszyscy wspólnicy się zgadzają, zasady współpracy wspólników można uzgodnić w każdej chwili.

Jednak, w praktyce, wystarczy odpowiedzieć sobie na pytanie, czy łatwiej jest uzgodnić zasady współpracy przed zainwestowaniem czasu, pieniędzy, wytworzeniem pewnej wartości startupu czy przed pojawieniem się sytuacji spornych czy też po.

Jak rozpocząć pracę nad umową wspólników?

Zawsze proponujemy, aby wspólnicy zorganizowali 2-3 sesje we własnym gronie. Zidentyfikowali najistotniejsze oraz najbardziej wrażliwe kwestie i zgodzili się co do zasad od strony czysto biznesowej. Dopiero po tym etapie do współpracy powinien zostać zaproszony prawnik, który powinien pomóc ułożyć ustalenia biznesowe founderów w formę umowy wspólników, która następnie powinna zostać odzwierciedlona w umowie spółki.